Tình hình thay đổi đơn vị hành chính ở huyện Thuận Thành

Thời Bắc thuộc (từ 939 trở về trước) vùng đất huyện Thuận Thành ngày nay là bộ phận của thành Luy Lâu, Long Biên, Tống Bình. Đến khoảng năm 945 – 967 (thời kỳ loạn 12 xứ quân) mới thấy xuất hiện tên huyện là Siêu Loại. Từ thời Lê Thánh Tông niên hiệu Quang Thuận (1460 - 1469) huyện Siêu Loại thuộc phủ Thuận An.

Theo sách “Dư địa chí” của Nguyễn Trãi, ở thế kỷ XV, huyện Siêu Loại có 61 xã thôn. Đến năm 1490, huyện có 60 xã. Thời Gia Long (1802 - 1819) huyện có 10 tổng với 68 xã thôn. Đó là các tổng:

1. Tổng Đình Tổ có 8 xã thôn: Đình Tổ, Đại Trạch, Á Lữ, Nhạn Tháp,Phú Thọ, thôn Đông thuộc xã Đại Đồng, thôn Đoài thuộc xã Đại Đồng, thôn Văn thuộc xã Đại Đồng.

2. Tổng Liễu Lâm có 8 xã: Liễu Lâm, Liễu Khê, Liễu Ngạn, Yên Việt. Đồng Ngư, Đức Hiệp, Đa Tiện, Xuân Lê.

3. Tổng Thượng Mão gồm 11 xã, thôn: thôn Thượng thuộc xã Đại Mão, thôn Lam Cầu thuộc xã Đại Mão, thôn Bình Cầu thuộc xã Đại Mão, thôn Đông Miếu thuộc xã Đại Mão, Mão Điền, Mão Điền Đông, Thuỵ Ngang, thôn Thượng Trì thuộc xã Thượng Mão, thôn Ngọ Xá thuộc xã Thượng Mão, Nghĩa Vi, Dực Vi.

4. Tổng Đồng Xá có 4 xã: Đồng Xá, Đỗ Xá, Thục Cầu, Sầm Khúc.

5. Tổng Để Cầu có 5 xã: Đề Cầu, Kim Tháp, Quỳnh Đôi, Lê Xá Yên Nhuế.

6. Tổng Vương Xá có 8 xã: Vương Xá, Vương Xá Đông, Hoàng Xá, Tái Dương, Bùi Xá, Đông Lĩnh, Đông Ngoại, Nghi Tuyền.

7. Tổng Dương Quang có 6 xã: Dương Quang, Dương Xá, Bình Trù, Dương Nguyễn, An Mỹ, An Bình.

8. Tổng Mỹ Tự có 12 xã, thôn: Mỹ Tự, Đại Tự, Công Hà, Đông Cốc, Thanh Hoài, Thanh Tương, Vĩnh Thế, Mãn Xá, Trà Lâm, Phương Quan, Văn Quan, thôn LũnổnTiền.

9. Tổng Đông Hồ có 5 xã, thôn: Đông Hồ, Đạo Tú, thôn Xuân Tú thuộc xã Xuân Tú, thôn Tú Khê thuộc xã Xuân Tú, thôn Cẩm Tháp thuộc xã Xuân Tú.

          10.Tổng Lạc Thổ có 1 xã là xã Lạc Thổ.

          Năm 1821, tổng Vương Xá, xã Vương xá đổi là Nghĩa Xá, xã Vương Xá Đông đổi là Đạo xá. Năm 1843, Lũng Triền đổi là Lũng Khê.

 Năm 1885, ghép tổng Lạc Thổ vào tổng Đông Hồ, vì vậy từ đó trở đi, tổng Đông Hồ có 6 xã, đồng thời chuyển tổng Tam Á từ huyện Gia Bình về huyện Siêu Loại.

Theo sách “Đồng Khánh địa dư chí”, không thấy chép tổng Vương Xá. Cũng sách này, thấy tên tổng Khương Tự (thay cho Mỹ Tự). Năm 1897, chuyển hai xã Trương Xá và Đông Côi từ huyện Gia Bình về huyện Siêu Loại. Thời kỳ này, huyện Siêu Loại có 9 tổng với 74 xã, thôn.

Năm 1912, huyện Siêu Loại được đổi tên là huyện Thuận Thành, đồng thời chuyển tổng Đồng Xá về huyện Văn Lâm tỉnh Hưng Yên. Từ đây, huyện Thuận Thành còn 8 tổng với 70 xã, thôn. Đó là các tổng:

1. Tổng Đình Tổ có 8 xã thôn: Đình Tổ, Đại Trạch, Bút Tháp, thôn Đông xã Đại Đồng, thôn Đoài xã Đại Đồng, thôn Văn xã Đại Đồng, Phú Mỹ, Á Lữ.

2. Tổng Đông Hồ có 6 xã thôn: Đông Hồ, Đạo Tú, thôn Xuân Tú thuộc xã Xuân Tú, thôn Tú Khê thuộc xã Xuân Tú, thôn Tú Tháp thuộc xã Xuân Tú, Lạc Thổ.

3. Tổng Thượng Mão có 11 xã thôn: thôn Ngọ Xá xã Thượng Mão, Mão Điền Đông, Mão Điền, Dực Vi, Nghĩa Vi, Thuỵ Mão, thôn Thượng Trì xã Thượng Mão, thôn Lam Cầu xã Đại Mão, thôn Bình Cầu xã Đại Mão, thôn Đông Miếu xã Đại Mão,  thôn Trung xã Đại Mão.

4. Tổng Tam Á có 6 xã: Tam Á, Tên Định, Bảo Khám, Phú Ninh, Dư Xá, Trạm Lộ.

5. Tổng Đề Cầu có 5 xã: Đề Cầu, Kim Tháp, Lê Xá, Yên Nhuế, Thư Đôi.

6. Tổng Nghĩa Xá có 8 xã: Nghĩa Xá, Đạo Xá, Đông Lĩnh, Đông Ngoại, Nhiễm Dương, Bùi Xá, Hoàng Xá, Nghi Giang.

7. Tổng  Liễu Lâm có 9 xã: Liễu Lâm, Liễu Ngạn, Xuân Lê, Đức Hiệp, Đa Tiện, Cửu Yên, Đồng Ngư, Doãn Xá, Liễu Khê.

8. Tổng Khương Tự có 12 xã thôn: Khương Tự, Công hiòa, Văn Quan, Phương Quan, Tư Thế, Trà Lâm, Đông Cốc, Đại Tự, Thanh Tương, Thanh Hoài, Mãn Xá, thôn Lũng Khê thuộc xã Thanh Tương..

9. Tổng Dương Quang có 6 xã: Dương Quang, Dương Xá, Yên Bình, Thuận Quang, Yên Mỹ, Bình Trù.

Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, khi cấp tổng bị bãi bỏ, đơn vị hành chính cấp xã cũ được giữ nguyên và trực thuộc huyện Thuận Thành. Năm 1948,  một số xã nhỏ được sáp nhập lại thành xã lớn. Đó là các xã: Bắc Hồ, Tú Hồ, Gia Định, Đông Côi, Hoài Đức, Thượng Mão, Quyết Định, Thuận Đức, Hạnh Phúc, Dương Xá, Dương Quang, …

Năm 1961, chuyển xã Dương Xá và xã Dương Quang về huyện Gia Lâm (thành phố Hà Nội).

 Ngày 9 tháng 2 năm 1966, Bộ trưởng Bộ Nội vụ ban hành Quyết đinh số 34-NV về việc hợp nhất một số xã của huyện Thuận Thành. Theo đó, 2 xã Bắc Hồ và Tú Hồ được hợp nhất  thành 1 xã, lấy tên là xã Song Hồ; hợp nhất 2 xã Gia Định và Đông Côi thành 1 xã lấy tên là xã Gia Đông; hợp nhất 2 xã Hoài Đức và Thượng Mão, lấy tên là xã Hoài Thượng; hợp nhất 2 xã Quyết Định và Thuận Đức, lấy tên là xã Ninh Xá.

Ngày 4 tháng 6 năm 1969, Hội đồng Chính phủ ban hành Quyết định số 84-CP hợp nhất huyện Gia Lương và huyện Thuận Thành thành một huyện lấy tên là huyện Gia Thuận. Nhưng đến ngày 19 tháng 1 năm 1974, Hội đồng Chính phủ ban hành Quyết định số 17-CP phê chuẩn đề nghị của UBND tỉnh Hà Bắc thôi không hợp nhất huyện Gia Lương với huyện Thuận Thành.

Năm 1970, xã Hạnh Phúc đổi tên là xã Thanh Khương.

Ngày 1 tháng 8 năm 1980, Hội đồng Chính phủ ban hành quyết định số 237-CP về việc sáp nhập xã An Bình (gồm 4 làng) của huyện Gia Lương về huyện Thuận Thành.

Ngày 18 tháng 2 năm 1997, Chính phủ ban hành Nghị định số 13/CP về việc thành lập thị trấn Hồ thuộc huyện Thuận Thành trên cơ sở 261,45 ha diện tích đất tự nhiên và 4.988 nhân khẩu của xã Song Hồ; 223,36 ha diện tích đất tự nhiên và 3.009 nhân khẩu của xã Gia Đông.

Sau khi điều chỉnh địa giới hành chính, xã Song Hồ còn 375,80 ha diện tích đất tự nhiên và 6.106 nhân khẩu; xã Gia Đông có 881,33 ha diện tích đất tự nhiên và 7.689 nhân khẩu.

Hiện nay, huyện Thuận Thành có 18 đơn vị hành chính trực thuộc, gồm  17 xã: Hoài Thượng, Đại Đồng Thành, Mão Điền, Song Hồ, Đình Tổ, An Bình, Trí Quả, Gia Đông, Thanh Khương, Trạm Lộ, Xuân Lâm, Hà Mãn, Ngũ Thái, Nguyệt Đức, Ninh Xá, Nghĩa Đạo, Song Liễu và 1 thị trấn là thị trấn Hồ với 144.434 nhân khẩu, trong đó có 70.855 nam và 73.579 nữ.

Huyện lỵ huyện Thuận Thành thời xưa đóng ở Dương Xá (thuộc tổng Dương Quang cũ, nay thuộc huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội). Sau đó chuyển về xã Bùi Xá, tổng Nghĩa Xá (nay thuộc xã Ninh Xá), xung quanh đắp đất, chu vi 271 trượng 6 thước, mặt thành rộng 8 thước, chân thành rộng 1 trượng 5 thước, cao 7 thước 2 tấc, 4 mặt có hào rộng 2 trượng 5 thước sâu 5 thước, mở 3 cửa tiền và tả hữu, mỗi cửa rộng 1 trượng 6 thước, cao 1 trượng 2 thước 4 tấc. Hiện nay đóng ở thị trấn Hồ.